ប្រទេសចំនួន ១០ ដែលរលាយបាត់រូបពីផែនទីពិភពលោកក្នុងមួយសតវត្សចុងក្រោយ
ពេលវេលាចេះតែកន្លងផុតទៅ។ បណ្ដាទីក្រុងបុរាណ ក៏ដូចជាអាណាចក្រនានាបានបាត់ឈ្មោះជាបណ្ដើរៗពីផែនទីពិភពលោក ដោយគ្មានថ្ងៃវិលវិញឡើយ។ កាលពីអំឡុងមួយរយឆ្នាំមុន មកទល់នឹងពេលនេះ គេរកឃើញថាមូលហេតុធំបំផុតដែលនាំឲ្យដែនដីទាំងនោះបានបាត់ឈ្មោះ ឬប្ដូរឈ្មោះថ្មី បណ្ដាលមកពីបម្រែបម្រួលនយោបាយ – បម្រែបម្រួលភូមិសាស្ត្រ អាកាសធាតុ និងបរិស្ថាន ដែលតម្រូវឲ្យមនុស្សផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅ ដើម្បីកសាងជីវិតថ្មី។
ថ្វីត្បិតដែនដីទាំងនោះត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះថ្មី ក៏គេមិនអាចកែប្រែប្រវត្តិសាស្ត្របានដែរព្រោះដែនដីទាំងនោះពិតជាមានប្រាកដមែននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ហើយត្រូវបានចារទុកក្នុងក្រាំង និងក្នុងក្រអៅបេះដូងមនុស្សជាតិគ្រប់ជំនាន់ ជានិច្ចនិរន្តតរៀងទៅ។
១) ចក្រភពអូតូម៉ង (Ottoman Empire)
ចក្រភពនេះចាប់កំណើតកាលពីឆ្នាំ១៣០០ ដល់ឆ្នាំ១៩២១។ ក្រោយបញ្ចប់សង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ ចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំជាស្ថាពរ ហើយបានលេចចេញជាដែនដីថ្មីមួយទៀត គឺប្រទេសទួរគី (Turkey)។ អាណាចក្រនេះមានអាយុកាល ៦០០ ឆ្នាំ។
ចក្រភពនេះចាប់កំណើតកាលពីឆ្នាំ១៣០០ ដល់ឆ្នាំ១៩២១។ ក្រោយបញ្ចប់សង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ ចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំជាស្ថាពរ ហើយបានលេចចេញជាដែនដីថ្មីមួយទៀត គឺប្រទេសទួរគី (Turkey)។ អាណាចក្រនេះមានអាយុកាល ៦០០ ឆ្នាំ។
២) ដែនដីទីបេ (Tibet)
ដែនដីទីបេ ធ្លាប់ជាប្រទេសមានអធិបតេយ្យភាព ដែលបានចាប់កំណើតកាលពីទសវត្សទី៧។ កាលពីឆ្នាំ១៩១២ រាជវង្សឆេងនៅប្រទេសចិនបានដួលរលំពីអំណាចកណ្ដាល។ ទីបេក៏ប្រកាសស្វ័យភាព និងឯករាជភាពក្នុងគ្រានោះដែរ ប៉ុន្តែប្រទេសចិនមិនទទួលស្គាល់ជាដាច់ខាត ហើយចាត់ទុកដែនដីទីបេ ជាតំបន់ស្វយ័ត ដែលមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា «តំបន់ស្វយ័ត Xizang ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាលកណ្ដាលចិន» រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
ដែនដីទីបេ ធ្លាប់ជាប្រទេសមានអធិបតេយ្យភាព ដែលបានចាប់កំណើតកាលពីទសវត្សទី៧។ កាលពីឆ្នាំ១៩១២ រាជវង្សឆេងនៅប្រទេសចិនបានដួលរលំពីអំណាចកណ្ដាល។ ទីបេក៏ប្រកាសស្វ័យភាព និងឯករាជភាពក្នុងគ្រានោះដែរ ប៉ុន្តែប្រទេសចិនមិនទទួលស្គាល់ជាដាច់ខាត ហើយចាត់ទុកដែនដីទីបេ ជាតំបន់ស្វយ័ត ដែលមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា «តំបន់ស្វយ័ត Xizang ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាលកណ្ដាលចិន» រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
៣) ដែនដីហ្សង់ស៊ីបា (Zanzibar and Tanganyika)
ដែនដី Zanzibar និង Tanganyika ធ្លាប់ជាតំបន់ពីរដាច់ស្រឡះពីគ្នា ហើយបានបង្រួមគ្នាជាប្រទេសតែមួយកាលពីឆ្នាំ១៩៦៤។ ក្រោយមក ហ្សង់ស៊ីបាត្រូវបានកាត់ចូលជាដែនអធិបតេយ្យរបស់ប្រទេសតង់ហ្សានី (Tanzania) ប៉ុន្តែតំបន់នេះនៅរក្សាលក្ខណៈជា «តំបន់ពាក់កណ្ដាលស្វយ័ត – semi-autonomous region»។
ដែនដី Zanzibar និង Tanganyika ធ្លាប់ជាតំបន់ពីរដាច់ស្រឡះពីគ្នា ហើយបានបង្រួមគ្នាជាប្រទេសតែមួយកាលពីឆ្នាំ១៩៦៤។ ក្រោយមក ហ្សង់ស៊ីបាត្រូវបានកាត់ចូលជាដែនអធិបតេយ្យរបស់ប្រទេសតង់ហ្សានី (Tanzania) ប៉ុន្តែតំបន់នេះនៅរក្សាលក្ខណៈជា «តំបន់ពាក់កណ្ដាលស្វយ័ត – semi-autonomous region»។
៤) ប្រទេសយូហ្គោស្លាវី (Yogoslavia)
យូហ្គោស្លាវីកកើតឡើងដោយរដ្ឋសង្គមនិយមចំនួនប្រាំមួយ៖ ក្រូអាត (Croatia) – ម៉ាសេដូនី (Macedonia) – ម៉ុងតេណេក្រូ (Montenegro) និងបូស្នី (Bosnia)។ ក្រោយពេលរដ្ឋសហព័ន្ធយូហ្គោស្លាវីត្រូវបានរំលាយជាស្ថាពរ ក៏កកើតបានជាប្រទេស៖ បូស្នី – ក្រូអាត – ម៉ាសេដូនី – ស៊ែប – ម៉ុងតេណេក្រូ – ស្លូវ៉ានី (Slovenia)។ ពីឆ្នាំ១៩២៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៥ យូហ្គោស្លាវីជាព្រះរាជាណាចក្រ ហើយត្រូវបានរំលាយរបបរាជានិយមចោលកាលពីក្រោយឆ្នាំ១៩៤៥។ នៅក្នុងទសវត្សទី៩០ យូហ្គោស្លាវីរលាយជាស្ថាពររហូតក្លាយជារដ្ឋចំនួន៧ផ្សេងទៀតដែលក្នុងនោះរួមមាន បូស្នី និង ហឺហ្ស៊េហ្គោវីណា (Bosnia and Herzegovina) ក្រូអាត ស្លូវើនៀ ស៊ែប ម៉ុងតេណេក្រូ ម៉ាសេដូនី និង កូសូវ៉ូ (Kosovo)។
យូហ្គោស្លាវីកកើតឡើងដោយរដ្ឋសង្គមនិយមចំនួនប្រាំមួយ៖ ក្រូអាត (Croatia) – ម៉ាសេដូនី (Macedonia) – ម៉ុងតេណេក្រូ (Montenegro) និងបូស្នី (Bosnia)។ ក្រោយពេលរដ្ឋសហព័ន្ធយូហ្គោស្លាវីត្រូវបានរំលាយជាស្ថាពរ ក៏កកើតបានជាប្រទេស៖ បូស្នី – ក្រូអាត – ម៉ាសេដូនី – ស៊ែប – ម៉ុងតេណេក្រូ – ស្លូវ៉ានី (Slovenia)។ ពីឆ្នាំ១៩២៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៤៥ យូហ្គោស្លាវីជាព្រះរាជាណាចក្រ ហើយត្រូវបានរំលាយរបបរាជានិយមចោលកាលពីក្រោយឆ្នាំ១៩៤៥។ នៅក្នុងទសវត្សទី៩០ យូហ្គោស្លាវីរលាយជាស្ថាពររហូតក្លាយជារដ្ឋចំនួន៧ផ្សេងទៀតដែលក្នុងនោះរួមមាន បូស្នី និង ហឺហ្ស៊េហ្គោវីណា (Bosnia and Herzegovina) ក្រូអាត ស្លូវើនៀ ស៊ែប ម៉ុងតេណេក្រូ ម៉ាសេដូនី និង កូសូវ៉ូ (Kosovo)។
…អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រទើបរកឃើញមូលហេតុ ដែលនាំឲ្យចក្រភព Maya រលំរលាយទាំងស្រុង…
៥) សហភាពសូវៀត (Soviet Union)
សហភាពសូវៀតត្រូវបានបង្កើតឡើងកាលពីឆ្នាំ១៩២២ និងរលាយជាស្ថាពរកាលពីឆ្នាំ១៩៩១។ ក្រោយពេលសហភាពសូវៀតត្រូវបានរំសាយ ក៏កកើតបានរដ្ឋថ្មីចំនួន ១៥។ ក្នុងចំណោមនោះ ប្រទេសរុស្ស៊ីបច្ចុប្បន្នក៏ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមរដ្ឋថ្មីដែលកកើតក្រោយការដួលរលំសហភាពសូវៀតដែរ។
សហភាពសូវៀតត្រូវបានបង្កើតឡើងកាលពីឆ្នាំ១៩២២ និងរលាយជាស្ថាពរកាលពីឆ្នាំ១៩៩១។ ក្រោយពេលសហភាពសូវៀតត្រូវបានរំសាយ ក៏កកើតបានរដ្ឋថ្មីចំនួន ១៥។ ក្នុងចំណោមនោះ ប្រទេសរុស្ស៊ីបច្ចុប្បន្នក៏ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមរដ្ឋថ្មីដែលកកើតក្រោយការដួលរលំសហភាពសូវៀតដែរ។
សញ្ញាញញួរ និងកណ្ដៀវ តំណាងឲ្យកម្មករ និងកសិករ បន្សល់ទុកតាំងពីសម័យសហភាពសូវៀត ហើយនៅតែបន្តប្រើទល់សព្វថ្ងៃនៅប្រទេសរុស្ស៊ី (ប្រភព៖ diena.lt)
៦) អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច និង អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត (East Germany and West Germany)
ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ត្រូវបានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៥ ទឹកដីអាល្លឺម៉ង់គឺជាភូមិសាស្ត្រនយោបាយដ៏ស្មុគស្មាញមួយជាពិសេសនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ដែលមានការប្រកួតប្រជែងមនោគមវិជ្ជាសេរី និង កុម្មុយនិស្ត។ ដូច្នេះហើយទឹកដីមួយនេះត្រូវបានបែងចែកជាពីរ គឺអាល្លឺម៉ង់ខាងកើតគ្រប់គ្រងដោយសហភាពសូវៀត និង អាល្លឺម៉ង់ខាងលិចគ្រប់គ្រងដោយលោកសេរីមានអាមេរិកជាប្រមុខ។ រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៩៩០ នៅពេលដែលសហភាពសូវៀតដួលរលំ ប្រទេសទាំងពីរបានរួមបញ្ចូលគ្នាជាអាល្លឺម៉ង់តែមួយវិញរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។
ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ត្រូវបានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៥ ទឹកដីអាល្លឺម៉ង់គឺជាភូមិសាស្ត្រនយោបាយដ៏ស្មុគស្មាញមួយជាពិសេសនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ដែលមានការប្រកួតប្រជែងមនោគមវិជ្ជាសេរី និង កុម្មុយនិស្ត។ ដូច្នេះហើយទឹកដីមួយនេះត្រូវបានបែងចែកជាពីរ គឺអាល្លឺម៉ង់ខាងកើតគ្រប់គ្រងដោយសហភាពសូវៀត និង អាល្លឺម៉ង់ខាងលិចគ្រប់គ្រងដោយលោកសេរីមានអាមេរិកជាប្រមុខ។ រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៩៩០ នៅពេលដែលសហភាពសូវៀតដួលរលំ ប្រទេសទាំងពីរបានរួមបញ្ចូលគ្នាជាអាល្លឺម៉ង់តែមួយវិញរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។
៧) រដ្ឋសហព័ន្ធអូទ្រីស-ហុងគ្រីអូទ្រីស-ហុងគ្រី គឺជាចក្រភពដ៏ធំមួយដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៧។ យ៉ាងណាមិញ ចក្រភពនេះមិនបានស្ថិតស្ថេរយូរអង្វែងនោះឡើយដោយសារតែជម្លោះផ្ទៃក្នុងក្នុងកំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ (១៩១៤-១៩១៨) ហើយត្រូវបានរលំរលាយបាត់ចេញពីផែនទីពិភពលោកតាំងពីពេលនោះតែម្ដងទៅ។ ទឹកដីរបស់សហព័ន្ធអូទ្រីស-ហុងគ្រីរួមមាន ប្រទេសអូទ្រីស ហុងគ្រី ផ្នែកខ្លះនៃសាធារណរដ្ឋឆេក អ៊ីតាលី ប៉ូឡូញ និង រ៉ូម៉ានី។
៨) ឆេកូស្លូវ៉ាគី (Czechoslovakia)
ឆេកូស្លូវ៉ាគី (Czechoslovakia) ធ្លាប់ជាដែនដីមានឥទ្ធិពល និងវិសាលភាពធំទូលាយ។ ប្រទេសនេះចាប់បដិសន្ធិកាលពីឆ្នាំ១៩១៨ និងរលាយជាស្ថាពរកាលពីឆ្នាំ១៩៩៣។ ការរលត់រលាយប្រទេសយូហ្គោស្លាវីប្រព្រឹត្តទៅដោយសន្តិវិធី ហើយកកើតបានជាសាធារណរដ្ឋឆែក និងប្រទេសស្លូវ៉ាគី (Slovakia)។
ឆេកូស្លូវ៉ាគី (Czechoslovakia) ធ្លាប់ជាដែនដីមានឥទ្ធិពល និងវិសាលភាពធំទូលាយ។ ប្រទេសនេះចាប់បដិសន្ធិកាលពីឆ្នាំ១៩១៨ និងរលាយជាស្ថាពរកាលពីឆ្នាំ១៩៩៣។ ការរលត់រលាយប្រទេសយូហ្គោស្លាវីប្រព្រឹត្តទៅដោយសន្តិវិធី ហើយកកើតបានជាសាធារណរដ្ឋឆែក និងប្រទេសស្លូវ៉ាគី (Slovakia)។
៩) ញីវហ្វាំងឡង់ (Newfoundland)
ញីវហ្វាំងឡង់ គឺជាទឹកដីមួយដែលជាខេត្តមួយនៃប្រទេសកាណាដានៅពេលបច្ចុប្បន្ន។ ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩០៧ ដល់ឆ្នាំ ១៩៤៩ ញីវហ្វាំងឡង់គឺជាអាណាចក្រដ៏មួយ និង ជាអតីតដំបន់គ្រប់គ្រងរបស់អាណាចក្រអង់គ្លេសដែរ។ ប៉ុន្តែនៅពេលនេះ ទឹកដីនេះមានរដ្ឋាភិបាល និង ច្បាប់ផ្ទាល់ខ្លួន ដែលមិនចាំបាច់មានការអន្តរាគមន៍ពីរដ្ឋាភិបាលកាណាដានោះឡើយ។
ញីវហ្វាំងឡង់ គឺជាទឹកដីមួយដែលជាខេត្តមួយនៃប្រទេសកាណាដានៅពេលបច្ចុប្បន្ន។ ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩០៧ ដល់ឆ្នាំ ១៩៤៩ ញីវហ្វាំងឡង់គឺជាអាណាចក្រដ៏មួយ និង ជាអតីតដំបន់គ្រប់គ្រងរបស់អាណាចក្រអង់គ្លេសដែរ។ ប៉ុន្តែនៅពេលនេះ ទឹកដីនេះមានរដ្ឋាភិបាល និង ច្បាប់ផ្ទាល់ខ្លួន ដែលមិនចាំបាច់មានការអន្តរាគមន៍ពីរដ្ឋាភិបាលកាណាដានោះឡើយ។
១០) ប្រទេសសីកកីម (Sikkim)
តើប្រិយមិត្តធ្លាប់ឮឈ្មោះប្រទេសនេះដែរឬទេ? ពិតមែនហើយ សីកកីម (Sikkim) ក៏ជាប្រទេសតូចមួយដែលមានវត្តមាននៅលើផែនទីពិភពលោកយើងនេះដែរដែលចាប់កំណើតឡើងតាំងពីសតវ្សទី ៨ មកម្ល៉េះ។ ប៉ុន្តែមកដល់ឆ្នាំ ១៩៧៥ ប្រទេសនេះបានច្របាច់បញ្ចូលគ្នាជាមួយឥណ្ឌា។ ប្រទេសនេះមានទីតាំងស្ថិតនៅចន្លោះព្រំដែនឥណ្ឌា និង តំបន់ទីបេរបស់ចិននៅក្នុងជ្រលងភ្នំ ហិមាល័យ៕
តើប្រិយមិត្តធ្លាប់ឮឈ្មោះប្រទេសនេះដែរឬទេ? ពិតមែនហើយ សីកកីម (Sikkim) ក៏ជាប្រទេសតូចមួយដែលមានវត្តមាននៅលើផែនទីពិភពលោកយើងនេះដែរដែលចាប់កំណើតឡើងតាំងពីសតវ្សទី ៨ មកម្ល៉េះ។ ប៉ុន្តែមកដល់ឆ្នាំ ១៩៧៥ ប្រទេសនេះបានច្របាច់បញ្ចូលគ្នាជាមួយឥណ្ឌា។ ប្រទេសនេះមានទីតាំងស្ថិតនៅចន្លោះព្រំដែនឥណ្ឌា និង តំបន់ទីបេរបស់ចិននៅក្នុងជ្រលងភ្នំ ហិមាល័យ៕
ប្រែសម្រួល៖ អន សំអាង
ប្រភព៖ Therichest
